YOLG’ON GAPIRISH

Yolg‘on so‘zi arab tilida ’’kizb’’ deyiladi va lug‘atda rostning teskarisini anglatadi.

Ulamolar yolg‘onni qo‘yidagicha ta’riflaydilar:

Jurjoniy: ’’Yolg‘on — xabarni voqiylikka to‘g‘ri kelmasligidir’’, degan.

Ibn Xajar Asqaloniy:

’’Yolg‘on — bir narsa haqida qasddan, noqasddan bo‘lsin, unga xilof narsani gapirishdir’’, degan.

Insonlarning yolg‘on gapirishidan maqsadlari turlicha bo‘ladi.

— Foyda olish,

— Zarar ko‘rmaslik,

— So‘zini va gapini ziynatlash, chiroyli qilish,

— Dushmandan o‘ch olish,

— Obro‘ orttirish,

— Yolg‘on gapirish odatga aylanib nafsi shu narsani istayverishi.

Imom Ibn Xajar va Imom Zahabiy:

’’Uzirsiz yolg‘on gunohi kabiradir’’, deganlar.

Alloh taologa va Rosululloh alayhissalomga yolg‘on to‘qish kufirdir.

Alloh taolo mo‘min bandalarini yolg‘on haqida Qur’oni karimning 167 ta oyatida ogohlantiradi.

Masalan: Qur’oni karimning Nahl surasi 105- oyatda ’’Yolg‘onni faqat Allohning oyatlariga iymon keltirmaganlargina to‘qirlar. Ana o‘shalar — o‘zlari yolg‘onchilardir’’ degan.

G‘ofir surasi 28- oyatda

’’Albatta, Alloh haddidan oshgan, kazzob shaxsni hidoyat qilmas’’, degan.

Abdulloh ibn Amr r.a.dan rivoyat qilinadi:

’’Bir kishi kelib:

’’Ey Allohning Rosuli! jannatning amali nimadir’’, deb so‘radi. U zot:

’’Rostgo‘ylikdir. Agar banda rost gapirsa, yaxshilik qiladi, yaxshilik qilsa mo‘min bo‘ladi, mo‘min bo‘lsa jannatga kiradi’’, dedilar.

’’Ey Allohning Rosuli! do‘zax amali nimadir’’, deb so‘radi. U zot:

’’Yolg‘onchilikdir. Agar banda yolg‘on gapirsa, fojirlik qiladi, fojirlik qilsa, kofir bo‘ldi, kofir bo‘lsa, do‘zaxga kiradi’’, dedilar. Imom Ahmad rivoyati.

Yolg‘onchilik - munofiqlik belgisi bo‘lib, u og‘ir gunohlardan hisoblanadi. Qur'oni karimning bir necha joyida, Rasulullohdan (s.a.v.) rivoyat qilingan ko‘plab hadisi shariflarda yolg‘onchilikning do‘zaxga olib boruvchi gunoh ekani zikr etilgan. Ulamolarimiz quyidagilarni eng qabih, deb bayon qilganlar

1. Qur'oni karim oyatlarini yaxshi bilmagan holda o‘z ta'biricha tafsir qilish, noto‘g‘ri sharhlash yoki tarjima qilish, shuningdek, Alloh taolo buyurmagan narsalarni farz etib, o‘zicha joriy qilish. Bu eng katta yolg‘on hisoblanadi.

2. Payg‘ambarimiz Muhammad alayhissalom nomlaridan yolg‘on hadis to‘qish.

3. Noto‘g‘ri guvohlik berish, yolg‘on guvohlik berish ulkan gunohdir. Chunki yolg‘on guvohlik berish oqibatida haq bukilib, botil bo‘y ko‘rsatadi.

4. Savdo-sotiqdagi yolg‘on (molning aybini yashirish, falonchaga oldim, deyish kabi).

5. Oila a'zolari o‘rtasida bir qarashda arzimas tuyulgan yolg‘onlar, ayniqsa, yosh bolani aldash va yolg‘on va'da berish ham yomon yolg‘onlar sirasiga kiradi.

6. Yolg‘onning yomonlaridan yana biri birovni kuldirish yoki xursand qilish uchun yolg‘on so‘zlash.

7. Ko‘rmagan tushini ko‘rdim, deb boshqalarga so‘zlash ham shariatda qattiq qoralanadi

Alloh taolo aytadi:

«Shak-shubha yo‘qki, Alloh yolg‘onchi va kofir kimsalarni hidoyat qilmas» (Zumar surasi, 3).

Ya'ni, Alloh yolg‘onchi va kofir kimsani hidoyatiga muvaffaq qilmaydi, haq dinga yo‘llab qo‘ymaydi.

«Yolg‘on so‘zlarni ham faqat Allohning oyatlariga iymon keltirmaydigan kimsalargina to‘qirlar. Ana o‘shalar yolg‘onchidirlar» (Nahl surasi, 105).

Ya'ni, Allohga va oyatlariga iymon keltirmagan kimsagina U zot sha'niga yolg‘on to‘qiydi. Chunki u azobga duchor bo‘lishidan qo‘rqmaydi. U haqiqiy yolg‘onchidir. Yolg‘on gapirish ulkan jinoyat bo‘lgani bois, mo‘min unga yaqinlashmaydi.

«Albatta, Alloh haddan oshuvchi, yolg‘onchi kimsalarni hidoyat qilmas» (Fofir surasi, 28).

Ya'ni, Alloh haddan oshib zalolatga botgan va U zot sha'niga yolg‘on to‘qiydigan kimsani hidoyatga, iymonga muvaffaq qilmaydi.

Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamning tushlari haqidagi hadisi sharifda shunday deyilgan: «So‘ng orqasi bilan chalqancha yotgan bir kishining yoniga keldim. Tepasida temir changak ko‘targan boshqa birov turardi. Shu payt u (yotgan kimsa) yuzining bir tomoniga yaqinlashdi-da, yuzini burnini va ko‘zini ensasigacha yirtib tashladi. So‘ngra nima qilgan bo‘lsa, shuni qildi. Bu tomonidan bo‘shamay turib, narigi tomoni tuzalib qoldi. So‘ng yana u tomonga o‘tib, birinchi safar qilgan ishini qila boshladi. Men: «Subhonalloh, bu nima?» deb so‘ragan edim, «Yur, ketdik», deyishdi. Keyin ikki farishta Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamga buni izohlab: «Endi, yuzi ensasigacha, yuzi, burni va ko‘zi ensasigacha yirtilayotgan kishiga kelsak, u ertalab uyidan chiqib, ufqlargacha yetadigan darajada ko‘p yolg‘on gapiradigan kimsadir», deyishdi» (Buxoriy rivoyati).

Yolg‘on qasam ichish yolg‘on gapirishdan ham yomonroqdir.

Alloh taolo munofiqlar haqida xabar berib bunday deydi:

«Yana ular (o‘zlarining munofiq ekanliklarini) bilib turgan hollarida («Bizlar musulmonlarmiz» deb)yolg‘on qasam ham ichurlar» (Mujodala surasi, 14).

Tush xususidagi yolg‘on ham katta yolg‘ondir.

Imom Buxoriy (rahmatullohi alayh) rivoyat qilgan hadisda: «Kim ko‘rmagan tushini ko‘rdim desa, unga ikki soch tolasini ulash yuklanadi. Biroq bu ishni uddalay olmaydi», deyilgan.

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Kishi ikki ko‘zi ko‘rmagan narsalarni ko‘rsatishi - yolg‘onlarning yolg‘onidir (eng katta uydirmadir)» dedilar (Buxoriy rivoyati).

Ya'ni, kishi tushida hech narsa ko‘rmagan bo‘lsa-da, uni ko‘rdim, buni ko‘rdim, deyishi g‘irt yolg‘ondir

Yolg‘on gapirish shariatimiz ko‘rsatmalariga ko‘ra har qanday holatda harom sanaladi. Chunki, yolg‘onning oqibati sog‘lom muhit va manzarani illatli holatga olib keladi. Har qanday yolg‘on u xoh katta yo kichik bo‘lmasin, ishonuvchi kishining qalbida yolg‘on fosh bo‘lganidan so‘ng, ketkazib bo‘lmaydigan dog‘ga aylanadi. Uning asorati kishiga nisbatan ishonchsizlikni, hatto eng yaqin kishilar o‘rtasidagi mehr-muhabbatni zavol bo‘lishiga olib keladi. Shuning uchun shariatimiz insonlar yashab turgan bu jamiyatni zavol topmasligi, kishilar bir-birlari bilan inoq-totuv yashashlari uchun yolg‘onning barcha turidan qaytardi

Aslida yolg‘on gapning o‘rnida rost so‘zlash bor. Ammo, rost gapirish, kishining nafsi-havosini qiynab qo‘yadigan paytda, uning o‘rniga yolg‘on ishlatiladi. Kishi nimadir narsani yo‘qotib qo‘yishdan qo‘rqib yoki nimadir narsaga yetishish uchun yolg‘on ishlatadi. Ana shu yo‘qolayotgan va qo‘lga kiritilayotgan narsa dunyo matohidan boshqa narsa emas. E’tibor beraylik, yolg‘on faqatgina dunyo narsasi ustidagina paydo bo‘lar ekan. U boylik, mansab, obro‘, sharaf shu kabi boshqalardan ko‘ra ustun bo‘ladigan jihatlar. U oxirat narsasi uchun ishlatilmaydi. Kishi nimadir narsani qo‘lga kiritish uchun yolg‘on gapiradi-da, ozgina vaqt o‘tgandan so‘ng, «to‘g‘risini aytsam ham bo‘lardi-ku», deb qo‘yadi. Bu holatda kishi o‘zini aldagan hisoblanadi.

Kishi hayotida yolg‘onni ishlatish bilan ko‘ngli tusagan barcha orzu-havaslariga yetishi mumkin, ammo, u Allohning nazdida «yolg‘onchi» degan nom bilan chaqiriladi. Shu nom bilan chaqirilgan kishining jazosi do‘zax bo‘lar ekan.

Tajribalarning ko‘rsatishicha, insonning uncha jiddiy bo‘lmagan foyda olishiga sabab bo‘lgan kichik yolg‘oni, uning asab tizimini kelgusida yana yolg‘on gapirishiga tayyorlaydi. 

Olimlar maxsus o‘yinda ishtirok etgan 80 nafar ko‘ngillini kuzatishlari natijasida shunday xulosaga kelishgan. Ishtirokchilar, juftlarga ajratilgan, har bir juftda tajriba o‘tkazuvchilarning gumashtasi ham bo‘lgan. Ko‘ngillilar, ekranda ko‘rsatilgan bankdagi tangalar sonini aytishlari talab etilgan. Bunda juftlikning biri, ya’ni olimlarning gumashtasi tangalarning taxminiy sonini aniq bilgan va shu bois uni aytishga qaror qilgan. Biroq, uning foydasi hamkori va o‘zi bildiruvchi raqamlar orasidagi farqqa bog‘liq bo‘lgan. 

Ma’lum bo‘lishicha, vaqt o‘tishi bilan, o‘yin jarayoni rivojlangani sayin, olimlarning gumashtalari o‘z safdoshlarini ko‘proq alday boshlagan. Tajriba o‘tkazuvchilar esa, o‘yin davomida yolg‘onchilarning bosh miyasida sodir bo‘layotgan jarayonlarni magnitli-rezonansli tomografiya yordamida kuzatishgan. 

Aniqlanishicha, yolg‘onchilar do‘stlarini ilk aldashganida ularning bosh miyasidagi bodomcha bezlari faollashgan. O‘yin davom etishi davomida 10-20-bosqichga yetganidan so‘ng, ishtirokchilarning yarmi hamkorlarini ko‘proq aldashgan, bu holatda miya faolligi susaygan.

Shunday qilib, tadqiqotchilarning fikricha, tajribada qatnashganlar doimiy yolg‘on gapirishga ko‘nika boshlagan. Olimlarning taxmin qilishlaricha, inson tanasi shu bilan jiddiy xavotirlar va zo‘ravonliklarga moslashib borishi mumkin. 

Musulmon kishi doimo rost so’zlovchi va omonatdor  bo’lishi lozim. Shundagina Alloh taoloning rahmatiga va payg’ambbar s.a.v. ning shafoatlariga yetamiz. Alloh taolo barchalarimizni rostgo’y bandalaridan qilsin.

Xorazm viloyati Imom Faxriddin ar-Roziy

 nomli o’rta maxsus islom bilim yurti 

117-a guruh talabasi Meliqo'ziev Abdulvohid