SOG`LOM AQIDA

Aqidalar inson hayotida mustahkam ma’naviy asos sifatida muhim o‘rin tutadi. Ayniqsa, islomiy aqida insonning Allohga bo‘lgan iymonini mustahkamlash, dunyo va oxiratdagi najotini ta’minlashda hal qiluvchi omildir. Ushbu maqolada Imom Abu Mansur al-Moturudiyning asos solgan Moturudiya aqidasi haqida so‘z yuritib, sog‘lom aqidaning asosiy xususiyatlarini yoritilib boriladi.

Moturudiya Aqidasi – O‘rta Yo‘l Aqidasidir.
Moturudiya aqidasi Qur’on va Sunnatga asoslangan bo‘lib, unda inson aqlining o‘rni va ahamiyati alohida ta’kidlanadi. Ushbu aqida hanafiy mazhabiga mansub bo‘lgan mo‘min-musulmonlar orasida keng tarqalgan. Moturudiya ta’limotida quyidagi asosiy masalalarga alohida e’tibor beriladi:  

1.Allohning sifatlari.
  Allohning sifatlari azaliy va abadiydir. Moturudiya ta’limotiga ko‘ra, Allohning sifatlari O‘zi bilan birga boqiy bo‘lib, ular yaratilgan maxluqot sifatlaridan tubdan farqlanadi. Masalan, Allohning ilm va qudrati barcha narsani qamrab oladi, ammo bu sifatlar insonning cheklangan ilmi va kuchiga o‘xshamaydi.
Zero So'fi Olloyor aytganidek: 
Sifatining biridur ilm,yaro,
Erur donoyi g'aybu oshkoro.

2. Qazo va Qadar
  Moturudiya aqidasiga binoan, inson erkin irodaga ega. Alloh Taolo barcha narsani biluvchi va yaratguvchi bo'lishi bilan birga, insonga  xohish va iroda bilan yaxshilik yoki yomonlikni tanlash huquqini bergan. Shu sababdan, inson qilgan amallari uchun mas’uldir.  

3.Iymon va Amallar Munosabati
  Iymon – qalb bilan tasdiqlash va til bilan iqror bo‘lishdir. Amallar esa iymonning mukammalligi uchun zarur, ammo iymonning asosi emas. Moturudiya ta’limotida katta gunoh qilgan kishi kofir bo‘lmaydi, balki fosiq deb hisoblanadi. U Allohning mag‘firatiga umid qilishi lozim.  
Bu masalada faqat aqlga tayanadigan toifalar xilof qilishgan.
So'fi Olloyor bayti:
Tanimoq tangrini tonmoq havodin,
Keyin turmoq fioli noravodin.
Ya'ni:Alloh Taoloni tanimoq, nobop sifatlardan toza tutmoq, nafs orzularidan va aql toyilishliklaridan qaytmoq kerakdir.
"Tonmoq"- qaytmoq; "Keyin" - yiroq ma'nosida

Xulosa
Moturudiya aqidasi Qur’on va Sunnatga asoslangan sog‘lom aqida bo‘lib, u musulmonlarning iymonini saqlab qolish va uni mustahkamlashga qaratilgan. Biz, musulmonlar, Imom al-Moturudiyning ta’limotini o‘rganib, uni hayotimizga tatbiq qilishimiz kerak. Alloh taolo barcha iymonli insonlarni haq yo‘ldan adashtirmasin.
Yot g‘oyalardan saqlanishda Moturudiya aqidasining o‘rni

Bugungi kunda musulmonlar e’tiqod masalalarida turli qarashlar va g‘oyalarga duch kelmoqda. Ushbu muhitda Moturudiya aqidasi yot g‘oyalardan saqlanish va mo‘tadil yo‘ldan yurishda mustahkam asos bo‘lib xizmat qiladi. Moturudiya aqidasi Qur’on va Sunnatga tayanib, musulmonlarni ilmiy va aqliy asoslangan e’tiqodga da’vat etadi.  

Moturudiya aqidasining xususiyatlari va yot g‘oyalarga qarshi chora-tadbirlari

1. Mo‘tadil yondashuv
  Moturudiya aqidasi mutaassiblik va ifrot(haddan oshishlik)ga qarshi turadi. U islomning o‘rtacha yo‘lini targ‘ib qiladi, bu esa radikal va ekstremistik g‘oyalarning tarqalishini oldini olishda muhim ahamiyatga ega. Yot g‘oyalar ko‘pincha haddan oshishlikka asoslangan bo‘lsa, Moturudiy yondashuvi har doim muvozanatni saqlaydi.  

2. Ilm va aqlning o‘rni
  Moturudiya aqidasi insonning aqlini Alloh bergan ne’mat sifatida qadrlaydi va uni diniy tushunchalarni to‘g‘ri anglashda vosita sifatida ko‘radi. Bu yot g‘oyalar keltirgan shubhalarni ilmiy asosda bartaraf etishga imkon beradi. Masalan, so‘nggi paytlarda tarqalgan ateizm yoki diniy shubha keltiruvchi falsafiy fikrlarga qarshi Moturudiya aqidasi dalillar bilan javob beradi.  

3. Allohning sifatlarini tushunishda o‘rta yo‘l 
  Yot g‘oyalardan biri-Allohning sifatlarini inkor qilishga yo‘naltirishdir. Moturudiya aqidasi Allohning sifatlarini tasdiqlash bilan birga, ularni insoniy sifatlardan mutlaqo farq qilishini ta’kidlaydi. Bu, musulmonlarni adashishdan va noto‘g‘ri e’tiqodga berilishdan himoya qiladi.  
So'fi Olloyor bayti:
Subutidir aning sakkiz sifati,
Sifati zoti emas, na g'oyri zoti.

4. Bid’atlarga qarshi kurash.
  Moturudiya aqidasi Islomda yangilik kiritilgan bid’atlarni qoralaydi va musulmonlarni Qur’on va Sunnat asosida yashashga undaydi. Bid’atlar ko‘pincha diniy johillik natijasida yuzaga keladi. Moturudiylar naql,ilm va aql yordamida bid’atlarning asl mohiyatini ochib berib, musulmonlarni ogohlantiradi.  

5. Qazo va qadarni to‘g‘ri tushuntirish.
  Yot g‘oyalardan biri inson qismatiga nisbatan noto‘g‘ri qarashlardir. Ba’zi g‘oyalar insonni mutlaqo irodasiz, ayrimlari esa qismatdan mustaqil deb hisoblaydi. Moturudiya aqidasi bu masalada mo‘tadil yo‘lni tutib, insonning erkin irodasi va Allohning qazo va qadari o‘rtasidagi muvozanatni tushuntiradi.  
So'fi Olloyor bayti:
Xudo amrig'a oqil g'am yemasdur,
Demas gardur qilur gar dun emasdur

6. Fitnalarga qarshi tinchlikni targ‘ib etish
  Yot g‘oyalar ko‘pincha musulmonlar orasida bo‘linish va ixtiloflarni keltirib chiqaradi. Moturudiya aqidasi birlik va ahillikni targ‘ib qiladi, chunki e’tiqod masalalaridagi mo‘tadillik jamiyatdagi fitnalarning oldini olishga yordam beradi.  

Moturudiya Aqidasi va yosh avlod.
    Yosh avlod yot g‘oyalar ta’siriga eng sezgir qatlam hisoblanadi. Moturudiya aqidasi yoshlarni Qur’on va Sunnatga mos ravishda tarbiyalashda, ularga ilmiy asoslangan e’tiqodni singdirishda muhim vosita bo‘lib xizmat qiladi. Bu aqida yot g‘oyalarning yolg‘onligini ochib berish orqali yoshlarning diniy ongini mustahkamlaydi.  

Moturudiya aqidasi yot g‘oyalardan saqlanishda mustahkam qalqon bo‘lib xizmat qiladi. Uning asoslari Qur’on va Sunnatga tayanadi, aql va naqlni uyg‘unlashtiradi, mo‘tadil e’tiqodni targ‘ib etadi. Bu aqida musulmonlarni shubhalardan, bid’atlardan va ekstremistik qarashlardan himoya qiladi. Shu bois, Moturudiya aqidasini o‘rganish va targ‘ib qilish har bir musulmon uchun muhim vazifa hisoblanadi. 

TO`LQIN domla Allaberganov
Imom Faxriddin ar-Roziy islom bilim yurti mudarrisi.