27.06.2025

МАҲМУДХЎЖА БЕҲБУДИЙНИНГ ТАЪЛИМ-ТАРБИЯГА ОИД ҚАРАШЛАРИ ВА УЛАРНИНГ БУГУНГИ АҲАМИЯТИ

Миллатнинг келажаги, унинг маънавий, маданий ва сиёсий тараққиёти — аввало таълим тизимига боғлиқ. Бу ҳақиқатни ХХ аср бошидаги ўзбек зиёлилари, айниқса Маҳмудхўжа Беҳбудий жуда erta англаган. Унинг таълимга оид фаолияти фақатгина янги мактаблар очиш эмас, балки бутун жамиятни жаҳолатдан чиқариш, миллий ва диний қадриятлар асосида маърифий уйғонишни таъминлашга қаратилган эди.

Беҳбудий таълим соҳасидаги ислоҳотни:

Маълумот эмас, тарбия беришга асослаш;

Мактабни шарқона қолиплардан чиқариб, илғор билимлар билан бойитиш;

Оммавий саводхонликни кенгайтириш ва қизлар таълимини таъминлашдан бошлаган.

Унинг асосий шиори:

“Тарбиясиз илм — қуролсиз аскарга ўхшайди. Илм инсонни ҳимоя қилади, тарбия эса уни яратиб беради.”

Беҳбудий таълимни жамият ислоҳининг асоси сифатида кўрган. У таълимда қуйидаги ахлоқий фазилатлар асосий ўрин тутиши керак, деб ҳисоблаган:

Ватанга муҳаббат,

Виждон, ростгўйлик,

Ҳалол меҳнат,

Ижтимоий масъулият,

Миллий ўзлик ва ҳурмат.

У таълим мазмунини ахлоқий тарбиядан ажратиб бўлмаслигини таъкидлаган. Унинг мақолаларида “илм” ва “ахлоқ” тушунчалари бир-бирига уйғун ҳолда келади.

Беҳбудий ўз давридаги қаттиқ муқовиматга қарамасдан, қизлар таълимига катта эътибор қаратган. Унингча, оила ва жамият тарбиясида онанинг ўрни беқиёс. У шундай деб ёзган:

“Оллоҳга ибодат қилган аёл яхшидир, аммо фарзандини ҳам ибодатли қилишга сабабчи бўлган она энг яхшисидир.”

Беҳбудий ўқитувчини жамият ислоҳотчиси сифатида кўради. Муаллим:

Илмли,

Ахлоқли,

Ватанпарвар,

Ҳалол ва халқ дардини ҳис қилувчи инсон бўлиши керак.

Бундай ёндашув замонавий педагогикадаги “ўқитувчи шахсиятининг таъсир кучи” назарияси билан уйғундир.

Беҳбудийнинг таълимга оид қарашлари ҳозирги кунда ҳам қуйидаги жиҳатлар билан долзарб:

Миллий ва исломий қадриятларга асосланган тарбия тизимини яратиш;

Ёш авлодда ижтимоий масъулият, ватанпарварлик ва ахлоқни шакллантириш;

Ўқув тизимида савия ва мазмун, тил ва услуб масалаларини теран ёритиш;

Ёшларда танқидий фикр ва мустақил дунёқарашни тарбиялаш.

Маҳмудхўжа Беҳбудий таълимга бўлган ёндашуви билан миллатнинг маънавий қутқарувчиси сифатида тарихда қолган. Унинг таълим ҳақидаги фикрлари — замонавий педагогика, миллий ривожланиш ва маънавий уйғониш учун асос бўлади. Шунинг учун, унинг ғоялари бугунги таълим тизимини янгилашда, маънавий қиёфани тиклашда, ижтимоий масъул шахсни етиштиришда қимматли манба ҳисобланади.