НАЗР ҲАҚИДА:

НАЗР ҲАҚИДА: ИСЛОМДА УНИНГ МАЪНОСИ, ТУРЛАРИ ВА ҲУКМЛАРИ

Назр — инсоннинг Аллоҳ таолога бўлган муҳаббатини, садоқатини ва иймонини намоён қилувчи ибодат турларидан biridir. Бунда банда ўз хоҳиши билан, шукроналик ёки илтиёҷ сабабидан, аввалдан фарз ё вожиб бўлмаган бир амални ўз зиммасига вожиб қилиб олади. Шу боис назр масаласида шариатимиз аниқ қоидалар белгилаган.

Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам бундай деганлар:

«Ким Аллоҳга итоат қилишни назр қилган бўлса, Аллоҳга итоат этсин. Ким Аллоҳга осийликни назр қилган бўлса, осийлик қилмасин».

Яна марҳамат қиладилар:

«Назрнинг кафорати — қасамнинг кафорати кабидир».

Назрнинг маъноси

Луғатда

«Назр» сўзи «инзор»дан олинган бўлиб, «огоҳлантириш» ёки «ваъда қилиш» маъноларини англатади.

Шариатда

Назр — Аллоҳ таолога яқин бўлиш ниятида, аввал вожиб бўлмаган бир амални ўз зиммасига вожиб қилиб олишдир.

Назрнинг турлари ва ҳукмлари

1. Мутлақ назр

Агар бир киши:
«Аллоҳ учун икки ракъат намоз ўқийман» — деса, бу назрини бажариши вожиб бўлади.

Агар амал маълум кун ёки жой билан боғланган бўлса, масалан:
«Фалон куни намоз ўқийман»
«Фалон жойда садақа қиламан»,
у ҳолда амални бошқа вақтда ёки бошқа жойда адо этса ҳам назр адо бўлади.

Рўза ва садақа масаласида

Садақа маълум кунга боғланган бўлса ҳам, бошқа куни берилса — адо бўлади.

Рўза ҳақида:

Абу Ҳанифа ва Абу Юсуф: қандай кун тутилса ҳам назр адо бўлади, деганлар.

Имом Муҳаммад: фаќат белгиланган кунда тутиш керак, деб ҳисоблаган.

2. Шартга боғланган назр

Агар киши:
«Агар имтиҳондан ўтсам, бир кун рўза тутаман»,
деб айтса ва шарт рўёбга чиқса, у рўзани тутиши вожиб.

Имом Муҳаммад (р.а.) бу ҳолда қасам кафорати билан ҳам кифоя қилса бўлади, деб айтганлар. Абу Ҳанифа ҳам кейинчалик шу фикрга яқинлашгани ривоят қилинган.

Фатвода эса қуйидаги фарқ бор

а) Ҳоҳланган ишларга боғланган назр

Масалан:
«Беморим соғайса — ҳаж вожиб»
«Имтиҳондан ўтсам — рўза тутаман»

Бу ҳолда шарт бажарилса, назрни айни шаклда бажариш шарт.
Қасам кафорати билан қутулиб бўлмайди.

б) Ҳоҳланмайдиган ишларга боғланган назр

Масалан:
«Агар фалончини ўлдирсам, бир йил рўза тутиш менга вожиб»

Бу каби макруҳ ҳолат содир бўлса, киши икки йўлдан бирини танлайди:

Назрни адо этади;

Ёки қасам кафоратини қилади.

Назрнинг вожиб бўлиши учун шартлар

Назр қуйидаги шартлар жам бўлганда вожиб бўлади:

1. Назр қилинган амал шариатда вожиб ёки нафл ибодат бўлиши

Масалан:

рўза,

намоз,

садақа.

Бемор зиёрати, меҳмончилик каби амаллар фарз ё вожиб бўлмагани учун назр қилиниши тўғри эмас.

2. Амалнинг ўзи мақсад бўлиши

Восита амаллар назр қилинмайди.
Масалан:

таҳорат — намознинг воситаси, шунинг учун уни назр қилиш тўғри эмас.

3. Амал аввалдан вожиб бўлмаслиги

Масалан:

беш вақт намоз,

Рамазон руўзаси

аввалдан вожиб бўлгани учун уларни назр қилиш тўғри эмас.

Қасамнинг кафорати

Аллоҳ таоло Моида сураси 89-оятида бундай марҳамат қилади:

«Қасамнинг кафорати — ўртача таомингиздан ўнта мискинни боқишдир».

Агар киши қасамини бузса ва имкони бўлса, қуйидаги уч амалдан бирини бажаради:

1. Бир қул озод қилиш

(Ҳозирда амалий эмас.)

2. Ўнта фақирни кийим билан таъминлаш

Ҳар бир фақирга намозда кийиш мумкин бўлган бир довум кийим берилса — кифоя.

3. Ўнта фақирни таомлантириш

Агар киши муҳтож бўлса

У юқоридаги уч амалдан ҳеч бирини бажара олмаса:

👉 Учинчи йўл: уч кун кетма-кет рўза тутади.

Муҳим шарт

Қасам кафорати қасам бузилгандан кейин адо этилса — қабул.
Қасам бузилмасдан олдин кафорат қилиш — қабул қилинмайди.

Хулоса

Назр — ибодат орқали Аллоҳга яқинлашиш воситаси бўлиб, унга масъулият билан ёндашиш лозим. У шукроналик, иймон ва садоқат ифодасидир. Бироқ унинг шариатда белгиланган қоидаларига амал қилиш, назрни бехуда ва ортиқча қилиб юбормаслик, ваъдада туриш – мусулмоннинг бурчидир.

Имом Фахриддин ар-Розий ислом таълим муассасаси мударриси  Маткаримов Турсунбой Шокирович