Musofirning namozi

Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.

Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.
Musofir o‘z yurtining uylaridan uch kunu uch kechalik masofani qasd qilib ajragan odamdir. O‘rtacha yurish ila. U quruqlikda tuyaning va piyodaning yurishidir. Dengizda esa kemaning shamol mo‘tadil bo‘lgandagi yurishidir. Tog‘da esa o‘ziga munosib yurishdir.

Bas, u to o‘z yurtiga qaytib kirguncha yoki bir shahar yoki qishloqda yoxud ko‘chmanchi bo‘lsa, diyorimizdagi sahroda yarim oy turishni niyat qilguncha, to‘rt rak’atli (farz) namozlarni qasr qiladi.

Dorul harbda yoki bog‘iylarning qamalida qolgan bo‘lsa, unday emas. Unda niyatsiz turishi cho‘zilib ketgan odamga o‘xshaydi.

Agar u qa’dai avvalga o‘tirib, to‘liq o‘qisa, farzi tugal bo‘ladi, ammo yaxshi qilmagan bo‘ladi. Ziyoda bo‘lgani naflga o‘tadi. Agar qa’dai avvalga o‘tirmasa, farzi botil bo‘ladi.

Qay bir musofirga vaqtli namozda muqim imom bo‘lsa, namozni to‘liq o‘qiydi. Vaqt o‘tgandan keyin muqim musofirga imom bo‘lmaydi. Agar u imom bo‘lsa, aning iqtidosi botil bo‘ladi. Aksi bo‘lganda, muqim tamomlab oladi.

Musofir imom bo‘lsa, qasr qiladi va «Namozingizni tugatib oling, men musofirman», deb aytishi mandub bo‘ladi.

Asliy vatanni uning misli botil qiladi, safar emas. Iqoma vatanini uning misli, safar va asliy vatan botil qiladi. Safar va uning ziddi qazo namozni o‘zgartirmaydi. Ma’siyat safari ruxsatlarda boshqalariga o‘xshaydi.

Alloh taolo safarda namozni qasr qilib, to‘rt rak’atli farz namozlarni ikki rak’at qilib o‘qishni shariatga kiritgan. Chunki safarning o‘ziga yarasha qiyinchiliklari va mashaqqatlari bo‘ladi. Safardagi kishilarga o‘sha mashaqqatlarni kamaytirish uchun Alloh taolo mehribonlik qilib, to‘rt rak’atli namozlarning yarmini qisqartirib, yengillik bergan.

Bu holat Alloh taoloning dini – Islom osonlik dini ekanini, shu bilan bir vaqtda, namozning naqadar ahamiyatli ibodat ekanini ham ko‘rsatadi. Alloh taoloning safarga alohida yengil namoz joriy qilishi shunga dalil bo‘lmasa, nimaga dalil bo‘lar edi?!

Musofirning namozni qasr qilib o‘qishi Qur’on, Sunnat va Ijmo’ bilan sobit bo‘lgan.

Umuman, fiqhda «namozni qasr qilib o‘qish» deganda to‘rt rak’atli farz namozlar ko‘zda tutiladi. Sunnat namozlarning hammasi safarda ham to‘liq o‘qiladi.

Alloh taolo Niso surasida:

«Yer yuzida kezib yurganingizda namozni qasr qilishingizda sizga gunoh yo‘q», degan (101-oyat).

Ya’lo ibn Umayya roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi:

«Men Umar ibn Xattobga:

«Kufr keltirganlar sizga fitna qilishidan xavf qilsangiz, namozni qasr qilishingizda sizga gunoh yo‘q», deyilgan. Odamlar emin bo‘lgan bo‘lsalar ­ham-a?!» dedim.

«Men ham sen ajablangan narsadan ajablanib, u haqda Rasululloh sollallohu alayhi vasallamdan so‘radim. U zot:

«Bu Alloh taolo sizga qilgan sadaqadir. Bas, Uning sadaqasini qabul qiling», dedilar», dedi».

Beshovlaridan faqat Buxoriy rivoyat qilmagan.

Ulamolar musofirning to‘rt rak’atli namozni qisqa – ikki rak’atli qilib o‘qishiga ijmo’ qilganlar.

Musofir uchun namozni qasr qilishi azimat[1] bo‘lib, hukmi vojibdir. Uning uchun to‘rt rak’atli namozni ikki rak’at qilib o‘qish farzdir. Undan ziyoda qilish joiz emas.

Biz bu masalada o‘rganadigan matnlarimizda musofirning namoziga oid ko‘pgina hukmlar qisqa tarzda bayon etilgan. Biz ularni atroflicha sharh qilishga harakat qilamiz.

«Safar» so‘zi lug‘atda masofani kesib o‘tish ma’nosini anglatadi. Lekin har bir safar ham shar’iy ahkomlarning o‘zgarishiga sabab bo‘lavermaydi. Buning uchun o‘zida alohida shartlarni mujassam qilgan safar bo‘lishi lozim. Shuning uchun shar’iy hukmlari o‘zgaradigan safar qiladigan musofir kimligini bilib olishimiz lozim bo‘ladi.

Shar’iy musofir bo‘lgan odamga namozni qasr qilib o‘qishga, ro‘za tutmaslikka ruxsat beriladi. U maxsiga uch kechayu kunduz mas'h tortadi hamda juma, iyd namozlari va qurbonlik qilish undan soqit bo‘ladi.

Xo‘sh, o‘sha musofir kim o‘zi? Bu savolga javob quyidagicha:

Musofir o‘z yurtining uylaridan uch kunu uch kechalik masofani qasd qilib ajragan odamdir.

«O‘z yurtining uylari» deganda shaharning chetidagi uylar ko‘zda tutiladi. Musofir qaysi yo‘nalishda ketayotgan bo‘lsa, o‘sha tarafdagi oxirgi uydan ajraganda musofirlik boshlanadi. Agar shaharga tutashgan qishloq bo‘lsa, o‘sha qishloqdan o‘tgandan keyin musofirlik boshlanadi.

«Kifoya» kitobining birinchi juzi asosida tayyorlandi