АЛИХОНТЎРА СЎҒУНИЙНИНГ ТАЪЛИМ БОРАСИДАГИ ЁНДАШУВЛАРИ: МАЪРИФИЙ ВА МИЛЛИЙ ҚАДРИЯТЛАРНИНГ УЙҒУНЛИГИ

ХХ аср бошларида Туркистон заминида халқнинг сиёсий, маданий ва маънавий уйғониши учун курашган зиёлилар сафида Алихонтўра Соғуний алоҳида ўрин тутади. У на фақат сиёсий арбоб, балки ёш авлоднинг маърифатли, ватанпарвар, ахлоқли шахс бўлиб етишишини мақсад қилган мутафаккир ҳам эди. Унинг таълим соҳасидаги қарашлари Туркистон жадидлари билан ҳамоҳанг бўлиб, улардан мустақил ҳолда ҳам амалий шаклланган эди.

Алихонтўра Соғуний таълимни халқни қуллик, жаҳолат ва маданий мустамлакачиликдан озод қилишнинг асосий йўли сифатида баҳолаган. Унингча, маълумотсиз халқни осон бошқариш мумкин, билимли халқ эса ҳеч қачон ўз қадрини унутмайди. Шу боис у таълимни нафақат диний, балки ижтимоий-маънавий уйғониш воситаси сифатида кўрган.

“Бир миллат ўзига хос илмсиз, ўзига хос мактаб ва ўзига хос фарзанд тарбиясисиз тирик миллат эмас, балки тирик жасаддир.”

Бу фикр унинг таълимга исломий асослар билан бирга миллий руҳни ҳам сингдиришни мақсад қилганини кўрсатади.

Алихонтўра Соғуний ёшларга қаратилган таълимда қуйидаги жиҳатларга катта аҳамият берган:

Боланинг ақидавий софлиги (тавҳид, имон),

Ахлоқий тарбия (ростгўйлик, ҳалоллик, ҳурмат),

Ижтимоий фаоллик (ватанга хизмат, жамиятга фойдалилик),

Замин ва динга муҳаббат.

У таълим мазмунини Қуръон ва суннат асосида қурган, аммо халқ тили ва тушунчасига мос равишда етказишни мақсад қилган. Унинг мактаблари ва дарслари халқ орасида “содда, таъсирли ва теран” деб таърифланган.

Соғуний таълимда устозлар шахсиятига жуда катта аҳамият берган. Унингча, ҳар бир устоз нафақат дарс берувчи, балки инсоний фазилатларнинг намунаси бўлиши шарт. Шу боис, муаллимларнинг ахлоқи, шахсий феъли, жамоадаги таъсири устувор аҳамият касб этади.

“Бир яхши устоз мингта бола қалбида нур ёқади, бир лоқайд мураббий мингта қалбни ўчиради.”

Хулоса

Алихонтўра Соғунийнинг таълимга бўлган ёндашуви фақат диний ёки жадидчилик ислоҳотларининг кўчирмаси эмас, балки унинг шахсий эътиқоди, миллий онги ва тарихий масъулияти билан уйғун ҳолда шаклланган мукаммал тизим эди. У таълимни миллатнинг руҳи, озодликнинг пойдевори ва келажак кафолати деб билган. Бугунги куннинг таълим тизимида ҳам унинг ғоялари – миллийлик, эътиқод, ахлоқ ва фидоийлик асосида барпо этилиши лозим.

Фойдаланилган адабиётлар:

Каримов, Ҳ. Шарқий Туркистон ҳаракатлари тарихи. – Т.: Фан, 2003.

Хўжамқулов, С. Алихонтўра Соғуний ва Туркистон маорифи. – Тошкент, 2010.

Ўзбекистон Миллий Архиви ҳужжатлари. – №Ф.217, 1940–1950-йиллар.

Юлдошев, А. Туркистон маърифати йўлида. – Т.: Маънавият, 2008.

СУХРОБ домла Қадамов
Имом Фахриддин ар-Розий ислом билим юрти мудир муовини