SHAXSNING IJTIMOIY MOSLASHUVIDA DINIY QADRIYATLAR VA E’TIQODNING PSIXOLOGIK TA’SIRI

SHAXSNING IJTIMOIY MOSLASHUVIDA DINIY QADRIYATLAR VA E’TIQODNING PSIXOLOGIK TA’SIRI 

Annotatsiya. Ushbu maqolada shaxsning ijtimoiy moslashuvida diniy qadriyatlar va e’tiqodning psixologik ta’siri tahlil qilinadi. Tadqiqotda shaxsning ijtimoiy identifikatsiyasi, axloqiy qadriyatlar va guruh ichidagi munosabatlarni shakllantirishda diniy e’tiqodning roli yoritiladi. Shuningdek, diniy qadriyatlar orqali stressni kamaytirish, ijtimoiy qo‘llab quvvatlashni kuchaytirish va shaxsning jamiyatga moslashuvini rag‘batlantirish bo‘yicha amaliy tavsiyalar berilgan. 

Kalit so‘zlar: diniy e’tiqod, diniy qadriyatlar, ijtimoiy moslashuv, shaxsiy identifikatsiya, psixologik ta’sir, stressni boshqarish, ijtimoiy qo‘llab-quvvatlash, shaxsiy rivojlanish, guruh ichidagi munosabatlar. 

Аннотация. В данной статье анализируется психологическое влияние религиозных ценностей и веры на социальную адаптацию личности. Исследование освещает роль религиозных убеждений в формировании социальной идентификации, моральных ценностей и взаимоотношений в группе. Также представлены практические рекомендации по использованию религиозных ценностей для снижения стресса, усиления социальной поддержки и стимулирования адаптации личности в обществе.

Ключевые слова: религиозная вера, религиозные ценности, социальная адаптация, личная идентификация, психологическое влияние, управление стрессом, социальная поддержка, личностное развитие, групповые отношения.

 Abstract. This article analyzes the psychological impact of religious values and beliefs on an individual’s social adaptation. The study highlights the role of religious beliefs in shaping social identification, moral values, and group relationships. Practical recommendations are provided on how religious values can be used to reduce stress, enhance social support, and promote effective social adaptation of individuals.

 Key words: religious belief, religious values, social adaptation, personal identification, psychological impact, stress management, social support, personal development, group relationships. 

Kirish. Shaxsning jamiyatga moslashuvi — bu ijtimoiy, psixologik va madaniy jarayonlarni o‘z ichiga olgan murakkab hodisa bo‘lib, u shaxsning ijtimoiy muhitga muvaffaqiyatli integratsiyalashuvi va guruh ichidagi samarali muloqotini ta’minlaydi. Hozirgi davrda diniy qadriyatlar va e’tiqod shaxsning ijtimoiy moslashuv jarayonida muhim rol o‘ynayotgani ko‘plab tadqiqotlar orqali tasdiqlanmoqda. Diniy e’tiqod shaxsni axloqiy qadriyatlar, ijtimoiy identifikatsiya va guruh ichidagi munosabatlarga moslashish jarayonida psixologik jihatdan qo‘llab-quvvatlaydi. barqarorlikni Psixologik tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, diniy qadriyatlar stressni kamaytirish, psixologik mustahkamlash va ijtimoiy qo‘llab-quvvatlash tizimini rivojlantirishda samarali vosita sifatida xizmat qiladi. Shu bilan birga, shaxsning o‘zini jamiyat a’zosi sifatida qabul qilishi, guruhga moslashuvi va ijobiy ijtimoiy munosabatlarni shakllantirish jarayoni diniy qadriyatlar bilan chambarchas bog‘liq. Mazkur mavzu ilmiy jihatdan dolzarb bo‘lib, u psixologiya va sotsiologiya fanlarida shaxsning ijtimoiy moslashuvi, diniy e’tiqod va ijtimoiy qo‘llab-quvvatlash o‘rtasidagi murakkab bog‘liqlikni o‘rganish imkonini beradi. Shu sababli, diniy qadriyatlar va e’tiqodning shaxsning ijtimoiy adaptatsiyasiga ta’sirini chuqur tahlil qilish bugungi kunda jamiyatning ijtimoiy barqarorligini ta’minlash va shaxsiy rivojlanishni rag‘batlantirish uchun muhim hisoblanadi.

Mavzuning dolzarbligi. Shaxsning ijtimoiy moslashuvi bugungi kunda ijtimoiy psixologik tadqiqotlarda dolzarb masala hisoblanadi, chunki samarali moslashuv nafaqat individual rivojlanish, balki jamiyatning barqarorligi va ijtimoiy uyg‘unligini ham ta’minlaydi. Shu jarayonda diniy qadriyatlar va e’tiqod shaxsni psixologik jihatdan qo‘llab-quvvatlash, axloqiy qarorlar qabul qilish va guruh ichidagi ijtimoiy munosabatlarni shakllantirishda muhim vosita sifatida namoyon bo‘ladi. Empirik tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, diniy e’tiqodga ega shaxslar stressga bardoshliroq bo‘lib, ijtimoiy qo‘llab-quvvatlash tizimidan samaraliroq foydalanadi, bu esa ularning jamiyatga moslashuv jarayonini tezlashtiradi. Shu bilan birga, diniy qadriyatlar shaxsning axloqiy-psixologik barqarorligini mustahkamlash, ijtimoiy identifikatsiyani rivojlantirish va guruh ichidagi konstruktiv munosabatlarni o‘rnatishga yordam beradi. Mazkur mavzu dolzarbligi shundaki, diniy qadriyatlar va e’tiqodning ijtimoiy moslashuvdagi roli bugungi kunda shaxsiy rivojlanish, jamiyatning ijtimoiy barqarorligi va ijobiy ijtimoiy munosabatlarni shakllantirish uchun muhim ilmiy va amaliy ahamiyat kasb etadi. Shu sababli, bu mavzu psixologiya, sotsiologiya va diniy tadqiqotlar sohasida izlanishlar olib borish uchun asosiy yo‘nalishlardan biri hisoblanadi. 

Adabiyotlar tahlili. Shaxsning ijtimoiy moslashuvi va diniy e’tiqod o‘rtasidagi bog‘liqlik so‘nggi yillarda psixologiya va sotsiologiya fanlarida keng o‘rganilmoqda. Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, diniy qadriyatlar shaxsning ijtimoiy identifikatsiyasi, axloqiy qaror qabul qilishi va guruh ichidagi munosabatlarni shakllantirishda muhim rol o‘ynaydi (Hill & Pargament, 2003; Koenig, 2012). Shu bilan birga, diniy e’tiqod stressni kamaytirish, ruhiy barqarorlikni mustahkamlash va ijtimoiy qo‘llab-quvvatlashni kuchaytirishda samarali vosita sifatida namoyon bo‘ladi (Pargament, 1997; Ano & Vasconcelles, 2005). Xorijiy tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, diniy e’tiqodga ega shaxslar ijtimoiy moslashuv jarayonida ko‘proq o‘zini jamiyatning to‘laqonli a’zosi sifatida his qiladi va guruh ichidagi konfliktlarni konstruktiv tarzda hal qilish qobiliyatiga ega bo‘ladi (Hill & Pargament, 2008). Empirik tadqiqotlar, shuningdek, diniy qadriyatlar va e’tiqodning shaxsning axloqiy-psixologik barqarorligini oshirish, motivatsiya va o‘zini baholashni yaxshilash bilan bog‘liqligini ko‘rsatadi (Smith et al., 2003). O‘zbekistonlik olimlar ham shaxsning ijtimoiy adaptatsiyasida diniy qadriyatlar va e’tiqodning ahamiyatini o‘rganish bo‘yicha bir qator tadqiqotlar olib borgan. Masalan, T. Qodirova (2019) shaxsning diniy e’tiqodi uning jamiyat ichidagi ijtimoiy faoliyati va guruh munosabatlariga moslashishiga ta’sirini tahlil qilgan. Shuningdek, M. Karimov (2020) diniy qadriyatlar va psixologik barqarorlik o‘rtasidagi bog‘liqlikni tadqiq etib, ijtimoiy qo‘llab quvvatlash tizimining samaradorligini ko‘rsatgan. Shu tarzda, mavjud adabiyotlar shaxsning ijtimoiy moslashuvi va diniy e’tiqod o‘rtasidagi murakkab psixologik va ijtimoiy bog‘liqlikni tasdiqlaydi. Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, diniy qadriyatlar shaxsning ijtimoiy integratsiyasi, stressni boshqarishi va ijtimoiy qo‘llab-quvvatlash tizimidan foydalanish qobiliyatini mustahkamlashda muhim vosita hisoblanadi. 

Tadqiqot metodologiyasi. Ushbu tadqiqotning maqsadi – shaxsning ijtimoiy moslashuvida diniy qadriyatlar va e’tiqodning psixologik ta’sirini aniqlash va ularning ijtimoiy identifikatsiya, axloqiy qadriyatlar hamda guruh ichidagi munosabatlarni shakllantirishdagi rolini tadqiq etishdir. Tadqiqot aralash metodologiya asosida olib boriladi, ya’ni kvantitativ va kvalitativ yondashuvlar uyg‘unlashtiriladi. 1. Tadqiqot dizayni  Kvantitativ qism: Diniy e’tiqod, diniy qadriyatlar va ijtimoiy moslashuv o‘rtasidagi bog‘liqlikni statistik usullar orqali aniqlash.  Kvalitativ qism: Yarim tuzilgan intervyu va fokus-guruhlar orqali shaxsiy tajribalar, diniy qadriyatlarning ijtimoiy moslashuvga ta’siri va psixologik mexanizmlarini chuqur o‘rganish.

 Imom faxriddin ar-Roziy o'rta maxsus islom ta'lim muassasasi mudarrisi Rahimov Uchqun Alimbayevich